Kraków przed lokacyjny

Historia Architektury miasta Kraków

Osada Okół

We wczesnym okresie, główne życie Krakowa  oraz działalność handlowa miały miejsce na Okole.  Było to podgrodzie obwarowane umocnieniami drewniano-ziemnymi. Na jego terenie znajdowały się: domy mieszkalne, kościoły, dworki, zakłady rzemieślnicze i handlowe. Okół, najprawdopodobniej posiadał ratusz oraz drewniane hale w których odbywał się handel suknem czyli sukiennice. Na podstawie zachowanych reliktów w piwnicach istniejących budynków, możemy się domyślać, iż biegły one wzdłuż dzisiejszej ulicy grodzkiej od Placu Marii Magdaleny do ulicy Poselskiej. Osiami Okołu były ulice Grodzka i Kanonicza.

Badania archeologiczne przed lokacyjnego Krakowa, wykazały istnienie po wschodniej stronie Okołu spalonych szczątków drewnianej palisady. Z pewnością w późniejszym okresie rejon wschodni Okołu był zabezpieczony budowlami  murowanymi, nie mniej jednak, nie da się już dziś ustalić wyglądu, istniejących w tym rejonie wież obronnych. Jeśli chodzi o bezpieczeństwo Okołu,  oprócz wspomnianych wcześniej obwarowań rolę obronną pełniły naturalne przeszkody w postaci, cieków, rzek i stawów oraz mokradeł.  Należy wspomnieć o istnieniu wielkiego Stawu Leypingerowskiego. Owe sąsiedztwo, spowodowało małe prawdopodobieństwo ataku z tej strony na miasto.

Od strony zachodniej Okół był otoczony  drewniano - ziemnymi umocnieniami. W 1401 roku król Władysław Jagiełło, zezwolił na włączenie Okołu do Krakowa. Powstał wtedy jeden organizm administracyjny. Zatem nie podciągano murów pod wzgórze zamkowe, a raczej dostosowano istniejące budowle i oficyny kamienic do tego celu. Te ostatnie, ufortyfikowane spełniać miały rolę murów obronnych. Niemniej jednak, najsilniejszym elementem obronnym tego rejonu, był kościół św. Michała, późniejszy klasztor Karmelitów. Jego dzwonnica, do dziś kryje w swych murach relikty wieży obronnej. Właśnie w tym miejscu, w średniowieczu, istniał obronny dwór opata tynieckiego. Na przedpolu i terenie położonym niżej, rozpościerały się liczne stawy i mokradła , stanowiące naturalną ochronę przed atakiem z tej strony. Przy ulicy Kanoniczej 17 w oficynie, przetrwał do dziś budynek który spełniał rolę wysuniętej w pole fortyfikacji.

Tereny pod lokowane miasto

Pomimo istnienia  wielu osad,  w miejscu gdzie dziś znajduje się centrum miasta, należy założyć, iż przed 1257 rokiem zabudowa Krakowa była rozrzucona i chaotyczna. Główne jej skupiska, związane były z istnieniem w tym rejonie kościołów. Takimi miejscami poza Wawelem  i Okołem były osady  tzw. III – go pasa osadniczego   w rejonie:

- kościoła św. Trójcy,

- kościoła Wszystkich świętych,

- kościoła św. Franciszka i dzisiejszej Kurii Biskupiej / ”osada kowalsko-odlewnicza” /

- kościoła św. Wojciecha / zakłada się iż w tym miejscu był główny targ

- grodziska na Gródku

- kościoła św. Jana

- kościoła św. Krzyża połączonego z osadnictwem w rejonie Murów Floriańskich

- kościoła św. Szczepana / nie istnieje, znd.  się na terenie dzisiejszego Placu Szepańskiego. /

- okolic ulic św. Anny i Jagiellońskiej oraz Gołębiej.

Pozostałe skupiska osadnicze, znajdują się poza terenem Wielkiej Lokacji z 1257 roku. Osady były okresowo niszczone i palone. Przykładem może być najazd tatarski w 1241 roku, oraz nie do końca udokumentowany najazd Czechów pod wodzą Brzetysława w 1039 roku. Odnośnie jego istnienia, zdania historyków są podzielone. Od północy Okół był ogrodzony umocnieniami drewnianymi a prawdopodobnie punktem centralnym, była brama wjazdowa, w okolicy  przecięcia dzisiejszych ulic Grodzkiej i Poselskiej. W tym miejscu, znajdowała się również fosa.  Wzdłuż umocnień Okołu, na zewnątrz obwarowań na linii kościołów św. Trójcy i św. Franciszka, biegła główna handlowa oś Krakowa przed lokacyjnego. Tu odbywał się handel. Możemy się tylko domyślać, jak wyglądały osady  dalej na północ w kierunku dzisiejszego Rynku Głównego. Prawdopodobnie, obok chat mieszkalnych i warsztatów,  istniały tam ważne, budynki będące częścią majątków klasztornych, o których funkcji dziś już niewiele możemy powiedzieć. Istnienia kościołów nie musimy się domyślać, bo te istnieją do dziś. Prawdopodobnie, jedna z takich ważnych budowli spowodowała "wygięcie"  ulicy Brackiej.  Zakłada się,  że najstarsze skupiska osadnicze przed lokacyjnego Krakowa,  były usytuowane na terenie Gródka oraz w sąsiedztwie kościoła św. Jana.

Widać jednak, że królewscy geodeci mieli ważne powody, oby ominąć również i inne obiekty skoro zdecydowali się na wykonanie krzywizn ulicy Mikołajskiej i św. Krzyża. Ten stan rzeczy, akurat został wyjaśniony. Otóż „Gródek” był samodzielnym organizmem administracyjnym a „wygięcie: tych ulic, to wynik biegnącej tędy fosy która istniała jeszcze po lokacji. Oddzielała ona Gródek od miasta lokacyjnego. Innym odstępstwem od zasad kąta prostego, było  pozostawienie ulicy  Grodzkiej wychodzącej z Rynku pod takim kątem jakim go widzimy dziś. Było to w pewnym sensie odstępstwo od reguł prawa lokacyjnego. Wszystkie ulice, według prawa magdeburskiego winny się rozchodzić pod kątem prostym. Czyli Kraków ,nie powstał na dziewiczym gruncie,  tylko na istniejącym organiźmie wytyczono nowe miasto. Świadectwem są  kościoły: Marii Panny, św. Jana, św. Wojciecha, św. Krzyża stojące ukośnie do całej siatki urbanistycznej lokowanego miasta. Przed lokacją stały one jak widać wzdłuż głównego traktu