Twierdza Kraków

Początki obozu warownego w Krakowie

W roku 1847 wyznaczono w Krakowie punkty do umocnienia, w 1849 rozpoczęto prace, w 1856 ukończono budowę twierdzy Kraków. Powstały wtedy obóz warowny składał się punktowego rdzenia, zawierającego 2 potężne forty główne (Kościuszko i Krakus), 2 forty z redutami (luneta Warszawska i Grzegórzecka), 2 baszty maksymiliańskie (Krzemionki i św.Benedykta) i 29 dzieł pośrednich - ziemnych szańców. Prace nadzorował gen. Caboga, generalny inspektor inżynierii.

Powstałe dwa forty główne, zbudowane dookoła ziemnych kopców (Kościuszki i Krakusa), miały niezwykle unikalne formy.

Fort Kościuszko

Zamknięty, cytadelowy Fort Kościuszko został założony na planie regularnego sześcioboku bastionowego. Trzy bastiony miały formy klasyczne, zaś trzy bastiony od strony miasta formę dwupiętrowych baszt puntone. Bastiony od strony przedpola otrzymały murowane nadszańce i dwie kaponiery w fosie. W szyi umieszczono dwupiętrowe koszary obronne. Fort mógł być uporczywie broniony dzięki wewnętrznym podziałom na odcinki. Fort stanowi dzisiaj, mimo częściowego zniszczenia, zabytek unikalny w skali światowej.

Fort Krakus

Fort Krakus był również fortem zamkniętym. Poligonalny narys wału otoczonego fosą z trzema kaponierami skarpowymi został w szyi wyposażony w potężne koszary obronne o funkcji śródszańca i działobitni artyleryjskiej. Koszary wyposażono we własną zdwojoną kaponierę i centralną wieżę. Koszary oby fortów nie posiadały jeszcze, powszechnie stosowanych w drugiej połowie wieku XIX, nasypów ziemnych. Były jednymi z pierwszych koszar umieszczonych w szyi fortów.

Forty lunetowe

Lunetowe forty krakowskie miały wał główny bez muru Carnota, fosę z charakterystycznymi dla fortyfikacji austriackich zdwojonymi kaponierami z powodu swego kształtu nazywanymi "kocimi uszami" oraz umieszczone w szyi (zamkniętej murem z krenelażem i machikułami!) okrągłe dwupiętrowe reduty z dziedzińcem (z francuskiego reduit zwane reditami). Forty takie przyjęło nazywać się fortami reditowymi. Fosa w szyi lunety była flankowana przez kaponiery.

Baszty maksymilianskie

Baszty maksymiliańskie, okrągłe dwupiętrowe działobitnie, przeznaczone do obrony okrężnej, nawiązywały wprost do teorii Montalemberta. Baszty maksymiliańskie znalazły się wewnątrz pierścienia utworzonego przez forty, lunety i szańce, jako wewnętrzna pozycja wspomagająca z możliwością obrony okrężnej. Podobne baszty zastosowano w umocnieniach Lwowa i Werony, zaś w Linzu (1827-32) stały się podstawowym elementem punktowego rdzenia twierdzy.

Standardowy szaniec to małe dzieło zamknięte dla 10 dział. Międzypole między szańcami miało szerokość około 700 metrów.

Trzeba zauważyć, że żadne z dzieł twierdzy Kraków, dzieki wyraźnemu podziałowi na czoła, barki i szyję, nie mogło być użyte przeciwko miastu.

Wzgórze wawelskie, jako śródszaniec twierdzy, otrzymało charakter cytadeli i zostało otoczone kleszczowym murem ze strzelnicami i dwiema kaponierami-bastejami pełniącymi rolę działobitni skierowanych przeciw miastu.

 

Wawel

 

Brama Wrocławska z 1898

 

 

 

 

Rogatki miejskie

Na mapie Krakowa z około połowy XIX wieku można doliczyć się 10-11 rogatek miejskich:

Fragment mapy z rogatkami

Rogatka Zwierzyniecka

 

 

Rogatka Wolska (zachowana)

 

Rogatki krakowskie miały charakter cywilny, służyły do pobierania opłat (tzw. "rogatkowe") za przywożenie do miasta towarów - opłaty te zasilały kasę miejską. Był to jeden z ostatnich europejskich reliktów średniowiecznego prawa.